Mijn common-sense’jes tegen dwaalwegen

Enige tijd geleden stelde ik een kritische vraag op LinkedIn aan een dame over een boek dat zij aanprees. Het betrof een boek die een aanpak voor het leren lezen beschrijft waarbij ik vraagtekens zet omdat het ver afbuigt van wat we weten uit studies over een efficiënte leesaanpak. Ik stelde een kritische vraag en kreeg antwoord: ‘Je kunt niet oordelen, want je hebt het niet gelezen’. Wat ge-heen-en-weer-bericht ontstond. Je snapt het misschien al: mijn berichten zijn verwijderd en ik ben geen eerste connectie meer. Het gebeurt vaker en ik vind het zorgelijk omdat het voeren van ‘de discussie’ onderdeel is van het vak. Als je als professional de discussie vermijdt of afkapt, in hoeverre ben je dan in staat tot reflectie, vraag me oprecht af. Het resultaat is namelijk dat vastgehouden wordt aan onjuiste of verlaten inzichten. Men blijft steken en presenteert de dwaalweg, mythe of pseudowetenschap als dé aanpak, dé verklaring, alsof al het andere (het bewezen) dus niet werkt. Daarbij wordt slim ingespeeld op de wanhoop van ouders en soms ook leraren. In sommige gevallen zijn het leraren zelf die een dwaalweg omarmen. Gelukkig snijden dwaalwegen geen hout en kun je er bij aanhangers zo doorheen prikken.
Gebruik je common-sense en wees op je hoede als:
- Men geen kritische vragen beantwoordt en deze wegwimpelt met een inhoudloos argument. Dit is hét bewijs dat je met een dwaalweg te maken hebt. Een aantal voorbeelden zijn: ‘ik heb er goede ervaringen mee, voor mij werkt het’, ‘ik ben ervaringsdeskundige en kan veel beter vertellen hoe het echt zit’, ‘wetenschappers weten niets van hoe het is voor iemand om X te hebben’, ‘het is mijn waarheid’, ‘ik durf verder te kijken, want er is meer dan wetenschap’, ‘wetenschap is niet zaligmakend’ en ‘ik ga op mijn gevoel af’.
- De achtergrond van de betrokkenen discutabel is. Bijvoorbeeld: een juf die een cursus heeft gevolgd over de werking van het brein en met allerlei brein-onwaarheden een cursus opzet, een coach waarbij niet duidelijk is welke opleiding er verder genoten is, een methode voor het onderwijs of de jeugdhulp die ontstaan is uit eigen ervaringen of uit ervaringen van een worsteling aangaande het eigen kind. Het is natuurlijk mooi als iemand vanuit ervaring anderen probeert te helpen, maar er is hierdoor nu eenmaal sprake van subjectiviteit. De common-sense hierachter: Je wilt je tanden toch graag laten rechtzetten door de orthodondist en niet door de orthopeed?
- Als je flink moet zoeken naar de achtergrond van deze ‘professional‘! Van een aantal aanbieders van dwaalweginterventies ben ik er nog steeds niet achter. Zodra je op informatie stuit gaat het vaak alleen maar over ‘hoe het voor mij begon’ en ’toen dacht ik dat anderen er ook geholpen mee zouden zijn’. Soms kom je niet verder dan coach, zoals ik eerder aangaf. Helaas is coach een vrij beroep. Iedereen met een cursus op zak mag zich coach noemen. Common-sense: Als je flink moet zoeken, kan van echte expertise geen sprake zijn.
- Je vooral wordt bedolven onder positieve ervaringen van anderen (‘en toen zei die moeder huilend dat nog niemand haar dit verteld had’ of ‘binnen één sessie was de blokkade verholpen’) in plaats van onderbouwing en verwijzing naar bewezen effectiviteit. Dit wordt de valkuil van anekdotisch bewijs genoemd. Stel de common-sense vraag: werkte het wel eens niet? Wees op je hoede als het voor iedereen werkte.
- Als er sprake is van vooringenomenheid. Er wordt een probleem gepresenteerd en daarvoor is hun methode of aanpak de aangewezen oplossing. Men is heel kundig in het in het licht zetten van eigen ‘deskundigheid’. Het klinkt ook goed, logisch of aannemelijk. In hun optiek is de enige oplossing hún oplossing. Er zijn geen negatieve ervaringen bekend. Het bewijs dat wordt aangedragen: de talloze mensen die reeds geholpen zijn. Vaak wordt er geopereerd vanuit een hoog bevestigingsvooroordeel. Deze ‘professionals’ omringen zichzelf vaak alleen met ja-knikkers en zoeken vaak alleen die literatuur op die eigen ideeën ondersteunen. Ze negeren literatuur met een tegengeluid. Ze zeggen vaak ‘je moet wel naar de juiste bronnen kijken’. Dit wordt ‘cherry picking’ genoemd. Common-sense: wc-eend-gehalte.
- Als geen enkele professor, hoogleraar of ander hooggeplaatst wetenschapper (of zijn/haar onderzoeksteam) hier over rept of hier zijn naam aan verbindt of eigen onderzoek naar heeft gedaan. Of als conclusies van bestaande onderzoeken totaal verkeerd geïnterpreteerd worden in faveure van het eigen gelijk. Als het onderzoek niet peer reviewed is of er geen meta-studies hebben plaatsgevonden zouden er ook wat alarmbellen af moeten gaan. Vooringenomenheid onder wetenschappers komt ook voor. Helaas zijn er ook veel studies die niet deugdelijk zijn uitgevoerd of waarbij verkeerde conclusies worden getrokken. Daarom is peer reviewing zo belangrijk: zo houden wetenschappers elkaar scherp. Zo blijft de discussie gaande. En die discussie is nodig om professioneel met je vak bezig te zijn. Daar hoort het krijgen van feedback ook bij, ook feedback die je liever niet had gehoord. Common-sense check hierbij: Hoe wordt er gereageerd op kritiek? Is dat bijvoorbeeld met ‘reageer alleen als je iets positiefs te melden hebt’? Je weet dan zeker dat je met iemand te maken hebt die niet open staat voor discussie of alleen discussie voert die losstaat van inhoud.
- Als de ideologie op oude bronnen ‘hangt’. De common-sense-vragen zijn dan: Is het ingehaald? Is het misschien tegenbewezen? Is er wel/niet verder op doorborduurt door andere wetenschappers? Als een ‘oud’ inzicht nergens terugkomt (bijvoorbeeld in verwijzingen) dan heeft de wetenschap zich hiervan afgewend. Inzichten waarover consensus is, vind je vaak terug in referentieslierten (zoals ik het noem) in teksten en bronnenlijsten. Common-sense: we doen ook niet meer aan aderlaten.
Doe je voordeel met deze common-sense’jes! Gelukkig zijn er vooraanstaande (gedrags)wetenschappers die ons wijzen op dwaalwegen. Van der Leij (Dit is dyslexie, 2016) en Braams (Handboek Dyslexie, 2019) beschrijven in hun boeken dwaalwegen op het gebied van dyslexie. Walhout (2014) beschreef de wankele basis van beelddenken. Voor de effectiviteit van INPP-reflextherapie en aanverwante interventies is wetenschappelijk bewijs zeer mager. Ook de Davis-methode en veel ‘anders leren’-methoden behoren tot de dwaalwegen. Debruyckere en Kirschner schreven meerdere boeken over onderwijsmythen. Deze boeken zijn ook zeker de moeite waard. Ook meervoudige intelligentie hoort in het rijtje van dwaalwegen thuis. Er is geen theoretische onderbouwing voor de verschillende intelligenties. De onderliggende definiëring strookt niet met wat we inmiddels weten over intelligentie. Het idee dat met specifieke bewegingen (voor oog of lijf) dyslexie verholpen kan worden is ook onjuist. Laat je dus juist informeren. Dat begint al bij WIE je de vraag neerlegt.
Heb jij nog een dwaalweg of common-sense’je voor mij? Ik hoor het graag, dan kan ik deze toevoegen.
Aanvullingen:
In april 2023 stuitte ik op een interessante toevoeging.
De volgende aanvullingen voegde ik toe na het schrijven van mijn blog Weg met de Dwaalweg. Lees deze ook!
Al een tijdje beschikbaar als gratis boek in pdf: Op de schouders van reuzen
Op 29 oktober 2023 kwam ik via LinkedIn een post van Paul Kirschner tegen: https://www.kirschnered.nl/2023/10/29/let-op-mythe-alert/
Op 14 november 2023 nam ik deel aan het WIB-congres: daar leerde ik dat de volgende drie mythen nog steeds de ronde doen:
- We gebruiken maar 10% van ons brein (niet waar)
- De leerpiramide van Bales laat zien hoe we het beste leren (debunked – niet waar).
- Leerproblemen zijn te verklaren uit het feit dat hersenhelften niet goed samen werken (niet waar)
Op 19 november 2023 stuitte ik op een open brief van een aantal vooraanstaande Vlaamse wetenschappers die zich zorgen maken over de opkomst van de reflexintegratie. Ook de Vlaamse (online) kranten (o.a. De Morgen en De Standaard) schreven hierover. Een van de Vlaamse ondertekenaars stuurde via LinkedIn een aanvullend artikel door dat professionals oproept om dwaalwegen en mythen te weren. Op 7 februari 2024 werd een vergelijkbare brief door vooraanstaande Nederlandse wetenschappers verspreid. Het werd opgepikt door NU.nl. Ook Didactief Online plaatste deze brief. Er is ook een radiofragment beschikbaar met de initiatiefneemster.
Op 24 november 2023 werd ik via LinkedIn gewezen op het antwoord van Kennisrotonde op de vraag: Hebben lateralisatieoefeningen effect op ontwikkeling handvoorkeur en taal- en schrijfvaardigheid bij kleuters?
Op 24 november 2023 schreef Pedro Debruykere een blog over de ophef rondom Bodymap. Verzonnen onderzoeken, verkeerde interpretaties enzovoorts.
In juni 2024 is het boek Eigen onderzoek eerst van Adriaan ter Braack (linkt door naar BOL) uitgekomen waarin hij uitlegt hoe pseudowetenschap terrein wint. Hij legt ook uit waarom het aannemelijk klinkt en dat echt iedereen ten prooi kan vallen. Ook legt hij uit hoe je je hieruit kunt bevrijden. Echt een aanrader!
Gerelateerde berichten
Slaapklets
Dagboek voor het slapen gaan. Michal Jansen, 2012, Gezinnig. Wat een leuk dagboekje om terug te kijken op de dag, zodat je beter de nacht in gaat. Er zijn 3…
LEES VERDERBeter leren kijken
Visuele skills in een wereld vol afleiding. Stefan van der Stigchel. Maven Publishing, 2024. Wat een fijn boek met mooie inzichten. Wat mij betreft het lezen meer dan waard. Een…
LEES VERDERHet slimme ontspanningsboek
Help leerlingen om stress te verminderen. Francine Jellesma. Uitgeverij SWP, 2021. Ontspannen is belangrijk voor de hersenen en lichaam om in balans te blijven. Regelmatig heb ik als orthopedagoog te…
LEES VERDER