Zelfregulerend leren

Effectiever leren met leerstrategieën. Pieternel Dijkstra, Petra Bunnik en Aimee Greveling. Boom: 2023 (herzien in 2021).
Het boek bestaat uit een inleidend deel waarin uitgelegd wordt wat leerstrategieën er zijn, welke er zijn en voor wie ze geschikt zijn. Ook de rol van de docent wordt daarbij besproken. ‘Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat er veertien leerstrategieën zijn die leerlingen kunnen inzetten om hun leren in goede banen te leiden’. Deze leerstrategieën zijn in te delen in de volgende clusters, die tevens de delen uit het boek vormen:
- Deel 1: Metacognitieve kennis
- Deel 2: Metacognitieve vaardigheden
- Deel 3: Cognitieve vaardigheden
- Deel 4: Organisatievaardigheden
- Deel 5: Motivatie
In het inleidend deel hebben de auteurs een overzichtelijke tabel opgenomen van de 14 leerstrategieën die zij in dit boek behandelen. In de oude uitgave waren de executieve functies hier nog niet aan gekoppeld. In dit boek is dat wel gedaan. Dat is overzichtelijk en maakt het kader duidelijk.
Bij metacognitieve kennis (deel 1) bespreken de auteurs OVERZIEN en JEZELF KENNEN. Dit zijn belangrijke leerstrategieën daarbij. Er wordt één en ander uitgelegd over de werking in het brein. Bij ‘overzien’ gaat het om weten wat je tot je beschikking hebt en ook weten hoe je dit in kunt zetten. In het boek beschrijven je de auteurs hoe je dit leerlingen kunt leren en hoe je leerlingen kunt motiveren om leerstrategieën in te zetten. Ze staan ook stil bij het stellen van metacognitieve vragen en hoe je leerlingen strategisch kunt voorbereiden op een taak of een opdracht. ‘Jezelf kennen’ is belangrijk omdat je daarmee zicht hebt op de eigen sterke en minder sterke kanten m.b.t. leren. ‘Jezelf kennen’ is voor iedere leerling anders. Zelfoverschatting en zelfonderschatting spelen daarbij een rol. Ook hierbij beschrijven de auteurs metacognitieve vragen die centraal gesteld kunnen worden. En staan ze o.a. stil bij hardop denken, verwachtingen toetsen en feedback geven.
Bij metacognitieve vaardigheden (deel 2) onderscheiden de auteurs 3 leerstrategieën: VOORUITKIJKEN, BIJHOUDEN en TERUGKIJKEN. Inleidend wordt in dit deel de link gelegd met formatief evalueren. Bij ‘vooruitkijken’ speelt plannen een grote rol, maar dat niet alleen. Ook moet er een voorstelling kunnen worden gemaakt en moeten hoofdzaken van bijzaken gescheiden kunnen worden. Dit tips bij deze strategie liggen op het gebied van: een stappenplan maken, begrip vragen, leerdoelen formuleren en prioriteiten stellen. Bij ‘bijhouden’ gaat het om de inhoudelijke prestatie en het proces van het werken aan de prestatie. Vragen stellen, het gebruik van ‘prompts’, wederzijdse peer tutoring, het bespreekbaar maken van uitstelgedrag en daarbij aansluiten zijn enkele tips die in het boek uitgewerkt worden. Bij ’terugkijken’ gaat het om reflectie. Leerlingen doen dit vaak niet vanzelf en moeten daarin meegenomen worden. Reflectievragen kunnen centraal staan, bijvoorbeeld bij het nabespreken van een toets. In het boek lees je hoe je dat doet. Ook lees je hoe zelfcorrectie ingezet kan worden.
HERHALEN, VERDIEPEN en STRUCTUREREN zijn belangrijke cognitieve vaardigheden (deel 3) binnen zelfregulerend leren. Het deel start met een uitleg over de rol van deze vaardigheden voor transitie van werkgeheugen naar langetermijngeheugen. ‘Herhalen’ is belangrijk. De auteurs bespreken de vergeetcurve van Ebbinghaus en geven tips om ‘herhalen’ optimaal in te kunnen zetten. Zo geven ze aan dat het belangrijk is om leerlingen uit te leggen waarom herhalen belangrijk is. En staan ze stil bij herhaling spreiding en de volgorde afwisselen. De Loci-methode wordt tevens besproken. Bij ‘verdiepen’ gaat om een ander niveau van verwerken. Het gaat om verbanden met andere leerstof, het anders verwoorden of het verbeelden van leerstof. Het bedenken van voorbeelden en inhoudelijke vragen stellen zijn enkele andere tips. Categoriseren, rangordenen, onderstrepen of samenvatten in overzichten en tabellen zijn vaardigheden die bij ‘structuren’ horen. Het gebruik van Powerpoint, Prezi en het gebruik van infographics worden door de auteurs naast leren samenvatten als belangrijke tips aangestipt.
Organisatievaardigheden komen ook aan bod (deel 4). De auteurs staan stil bij 3 leerstrategieën: JEZELF ORGANISEREN, OMGEVING ORGANISEREN en ANDEREN ORGANISEREN. Inleidend aan de bespreking van deze strategieën staan de auteurs stil bij onder andere de locus of control. Bij ‘jezelf organiseren’ leidt je de eigen energie, impulsen, behoeften en inspanningen in goede banen. Het gaat over je innerlijke gas- en rempedaal, over afleidingen verminderen en een gevoel van controle ervaren. De auteurs geven tips hoe je dit bij leerlingen kunt stimuleren. Bij ‘omgeving organiseren’ gaat het om de fysieke omgeving, ‘die moet wel meewerken’. Geluidshinder, visuele afleiding….kortom dient de werkplek het doel. Het hoofdstuk staat o.a. stil bij prikkels, het in kaart brengen van de huiswerkomgeving en orde aanbrengen. Ook ‘anderen organiseren’ is onderdeel van organisatievaardigheden. Zijn de anderen in jouw omgeving faciliterend of juist niet? Zorg je voor de juiste mensen om je heen? En wat is belangrijk dat zij doen? Of juist niet? Om op dit vlak stappen te kunnen maken, hebben leerlingen sociale vaardigheden nodig en moeten ze overzicht kunnen creëren. Het is belangrijk dat pro sociaal gedrag gestimuleerd wordt. Ook moeten leerlingen feedback leren geven.
Motivatie (deel 5) omvat JEZELF VERTROUWEN, HET NUT ZIEN en JEZELF MOTIVEREN. In onderwijsland worstelen veruit de meeste leraren met motivatie is mijn ervaring. Het is heel lastig om een negatief motivatiepatroon te doorbreken. Vaak kruipen deze leerlingen onder de huid van hun leraren en ontstaat er een ook op het gebied van de relatie een negatief patroon. Leerlingen moeten het gevoel hebben dat ze een opgave of opdracht aankunnen. Dat kun je alleen bereiken door aan te sluiten bij wat de leerling al kan en weet. Soms is dus maatwerk nodig om iedere leerling aan te kunnen spreken. De auteurs staan stil bij de Expectancy-Value Theory en de zelfdeterminatietheorie. Letten op wat goed gaat, stilstaan bij de mindset van leerlingen, zelfvertrouwen opdoen, talenten ontdekken en uitdagende taken bieden zijn belangrijk bij ‘jezelf vertrouwen’. Bij ‘het nut zien’ komt intrinsieke en extrinsieke motivatie aanbod. De auteurs geven als tip dat het goed is om stilstaan bij het nut van de activiteit. Hiervoor geven ze een aantal vragen die als leidraad gebruikt kunnen worden. Betekenis aanreiken en de toekomst dichterbij brengen zijn nog enkele tips waar zij bij stil staan. Als laatste strategie wordt ‘jezelf motiveren’ besproken. Doeloriëntatie geeft inzicht in de doelen die leerlingen nastreven in hun schoolwerk of in andere situaties. De auteurs staan hier uitgebreid bij stil. Ze geven de volgende tips: zet de juiste toon, leidt sociale vergelijkingen in goede banen, richt de aandacht op de eigen vooruitgang, stimuleer een growth mindset en maak competitie constructief.
Er is onder leraren nogal eens verwarring over de term zelfregulerend leren. Sommige zien het gelijk aan executieve functies, anderen beschrijven het veelomvattender. De auteurs van dit boek zien zelfregulerend leren vanuit de 14 leerstrategieën, maar definiëren de term nergens. Opmerkelijk gezien de titel van het boek. Op de kaft staan 15 plaatjes: de eerste 14 beelden de 14 leerstrategieën uit. De 15e lijkt te hinten naar de optimale omgeving die nodig is om zelfregulerend leren mogelijk te maken. Hier wijden de auteurs het laatste hoofdstuk aan. Het boek doet enigszins denken aan Breinsleutels (Mens et al.) waarin veel van genoemde strategieën ook naar voren komen. Als je bekend bent met dat boek, is dit boek een mooie aanvulling, zeker gezien de nieuwe wetenschappelijke inzichten die aan de herdruk zijn toegevoegd. Ook zonder voorkennis uit andere literatuur is dit boek goed te begrijpen en te lezen. De tabel uit het eerste inleidende hoofdstuk is daarbij een mooi overzicht.
Interesse in dit boek? Klik hier op het aan te schaffen bij BOL (Dit is een affiliatelink. Als je iets koopt via deze link, verdien ik daar een klein percentage aan).
Gerelateerde berichten
Is wetenschap uit de gratie?
Ik weet niet waarom maar wetenschap lijkt uit de gratie te zijn. Bij discussies krijg ik namelijk regelmatig te horen: ‘niet alles hoeft wetenschappelijk bewezen te zijn‘, ‘ik ga van…
LEES VERDERSlaapklets
Dagboek voor het slapen gaan. Michal Jansen, 2012, Gezinnig. Wat een leuk dagboekje om terug te kijken op de dag, zodat je beter de nacht in gaat. Er zijn 3…
LEES VERDEREen vulkaan in mijn buik
Kinderen leren omgaan met woede – Een praktische gids voor ouders, hulpverleners en leerkrachten. Warwick Pudney & Eliane Whithouse. Uitgeverij Nieuwezijds, 2012. Ben je het weigergedrag van je kinderen zat?…
LEES VERDER